startpagina
teksten Osse canon *
de 50 vensters: een overzicht
ontstaan canon
canonkaart
links
contact & colofon
zoeken

De Osse canon geeft in 50 vensters de geschiedenis weer van de gemeente Oss, vanaf de prehistorie tot aan de huidige tijd.

De Osse canon wil de lokale geschiedenis voor een breed publiek toegankelijk en laagdrempelig maken; deze canon is van én voor iedereen in de gemeente Oss.

  vorig venster volgend venster
 
  Onder het gezag van de Staten-Generaal
18. Onder het gezag van de Staten-Generaal
  1648 – 1795
 

De Vrede van Munster in 1648 betekende het einde van de Tachtigjarige Oorlog. De schatrijke Republiek behoorde hierna definitief tot de grote mogendheden van Europa. Voor de bevolking van onze regio was het echter geen Gouden Eeuw. Wel keerde voor een tijd de rust in de regio terug en hoefden er geen dubbele belastingen opgebracht te worden. De Staten-Generaal en de Raad van State gingen voortvarend van start in Brabant, dat als veroverd gebied werd beschouwd, vooral als buffer tegen Frankrijk. Allereerst moest de katholieke bevolking tot het gereformeerde geloof gebracht worden. Deze geloofspolitiek werd een groot fiasco in deze regio. Niet in de laatste plaats omdat de bevolking voor de katholieke zielzorg kon uitwijken naar de grensgebieden Land van Ravenstein en graafschap Megen. Oss en Berghem gingen naar de kapel van Koolwijk.

Na de Franse inval in 1672 vluchtten de gereformeerde gezagsdragers halsoverkop naar het noorden en lieten de katholieke bevolking aan haar lot over bij het voldoen van vele retributies aan het Franse leger. Het hoge gezag kon weinig anders doen dan het katholieke geloof voortaan maar te gedogen, als daar geldelijk voordeel tegenover stond en alle roomse uitbundigheid plaatsmaakte voor ingetogenheid. De katholieke bevolking van Oss en Berghem voelde zich weinig geremd. Schuttersgilden trokken nog in vol ornaat op met Bourgondische kruisen en afbeeldingen van heiligen. Begrafenissen bleven volop hun katholiek karakter behouden, inclusief baarkleden met kruisen. Dodenmalen, kraammalen en ‘quanselbieren’ bij trouwerijen omlijstten het dagelijks leven. Wie niet beter wist, zou zich in een katholieke natie wanen.

De Politieke Reformatie van 1660 was bedoeld om de ambten (schout, secretaris en diender) en de zogenaamde tijdelijke bedieningen (schepenen, borgemeesters, kerk- en armmeesters en gezworenen) in het lokale bestuur in handen van de protestantse bovenlaag te leggen. Ten aanzien van de ambten, de belangrijkste gezagsdragers op lokaal niveau, slaagden de Staten-Generaal snel in hun opzet. Maar voor de tijdelijke bedieningen bleef deze regeling lange tijd slechts een “dode letter”, een regeling die alleen op papier bestond.
In Oss kreeg de bestuurlijke reformatie in de achttiende eeuw steeds meer vorm. Een familieregering van gereformeerde schepenen maakte daar de dienst uit, terwijl het in Berghem behelpen bleef, vanwege de piepkleine gemeenschap van gereformeerden. Gaandeweg verdwenen de scherpe kanten van het optreden van het hoger gezag. Wel werd de bemoeizucht vanuit Den Haag op dorpsniveau steeds groter. Dit werd door de plaatselijke bevolking lang niet altijd als nadelig ervaren. De dominante stedelijke positie van ’s-Hertogenbosch werd door deze staatsbemoeienis minder. De Politieke Reformatie werd niet echt streng toegepast, belastingen werden aangepast als er zich fundamentele problemen voordeden en ook werden begin achttiende eeuw de dorpsschulden gesaneerd.

Tussen katholieken en gereformeerden groeide ook steeds meer wederzijds respect, al zette geloofsafval zoals in Berghem rond 1750 de zaken weer op scherp. Daar wilden de Berghemnaar Dirk Hoex en zijn vijf zusters allen overstappen naar het gereformeerde geloof. Dit zorgde voor veel onrust, compleet met bedreigingen, geweld en ontvoeringen. Er werden zelfs militairen ingekwartierd. De schuurkerk werd gesloten en de pastoor verbannen. Maar uiteindelijk keerden de zes familieleden weer terug naar de katholieke kerk. Ondanks dit incident kwamen de twee bevolkingsgroepen steeds dichter bij elkaar.

Bijdage: Tiny Romme

Literatuur:

  • De belastingheffing in de Meierij van Den Bosch gedurende de Generaliteitsperiode (1648-1730), A.C.M. Kappelhof, Tilburg, 1986
  • De dorpsschool in de Meierij van 's-Hertogenbosch van 1648 tot 1795, H.Th.M. Roosenboom, Tilburg, 1997
  • Rituele repertoires: volkscultuur in oostelijk Noord-Brabant 1559-1853, Gerard W.J. Rooijakkers, Nijmegen, 1994
  • Berghem en Nistelrode 1648-1795 : protestant en katholiek in het Maasland (doctoraalscriptie), L.P. van den Heuvel, Heesch, 1998